Diederik Aten e.a. Dou. Landmeters in Rijnland en Hollands Noorderkwartier, 1600-1680, Leiden/Heerhugowaard 2016
Bij de bestudering van kastelen, historische buitenplaatsen en landgoederen vormen landwinning, grensbepalingen en afbakeningen, het in cultuur brengen, maar ook de cartografie belangrijke onderwerpen. Dit speelde in de 17de eeuw volop toen in het gewest Holland overal meren werden drooggemalen om te kunnen worden benut voor landbouw maar ook voor de aanleg van buitenplaatsen. Over dit onderwerp komt u meer te weten als u de studie over drie generaties Dou leest. Allen waren landmeters en afkomstig uit Leiden. Gezien de artistieke verwantschap met Gerrit Dou (de best betaalde Leidse fijnschilder) rijst de vraag of zij aan elkaar verwant zijn maar dit blijft onduidelijk. Jan Pieterszn Dou is als eerste landmeter actief. Hij werd in 1573 geboren en in 1597 officieel in dat vak erkend door de Leidse magistraat al won hij ook inkomsten uit zijn bezigheden als ‘wijnroeier’. Hiervoor onderzocht hij wijnvaten met een peilstok waarna hij kon vaststellen hoeveel accijns er op de inhoud betaald moest worden. Weldra verwierf hij het recht of de toestemming om in heel Rijnland landmetingen te verrichten. Die werkzaamheden verrichtte hij meestal in opdracht van stadsbesturen of heemraden al waren ook landeigenaren zijn opdrachtgever. Deze Dou is de bedenker van de cirkel van Dou. Dit nieuwe instrument maakte het mogelijk om veel accurater land te meten dan tot dan toe mogelijk was. Hij gebruikte dit instrument voor het eerst bij de verkaveling van de Beemster, waarbij hij sinds 1611 betrokken was.
Dou’s zoon Johannes werd in 1615 geboren en ook hij bekwaamde zich als landmeter. Hiervoor volgde hij eerst de studie Duytsche mathematicque aan de Leidse universiteit. Vervolgens werkte hij 47 jaar in dienst van het hoogheemraadschap Rijnland al verrichte ook hij werk voor de stad Leiden en particuliere landeigenaren. Zijn in 1642 geboren zoon Johannes is de derde en laatste landmeter uit het geslacht Dou. Wat hen verbindt is dat zij alle drie kaarten vervaardigden die van buitengewone kwaliteit en nauwkeurigheid getuigen. Deze kaarten dienden bestuurders van hoogheemraden eeuwenlang in hun werk en besluiten.
Het boek is samengesteld uit bijdragen van diverse auteurs. Zij behandelen de praktijk van het landmeten, de ruzies die ontstonden als de grenzen onnauwkeurig of onjuist werden vastgesteld, tegenwerkingen aan landmeetprojecten door lokale bestuurders of andere direct belanghebbenden en de dagelijkse praktijk hoe de landmeters hun werk uitvoerden. Dit laatste was lang niet altijd eenvoudig want vaak moesten zij werken als het bar en boos weer was of in moerassen en ander onbegaanbaar terrein. Zij lieten zich hierbij helpen door een of twee medewerkers. Aardig onderdeel van dit boek is de aandacht voor de bijzondere cartografie van deze drie generaties leden van de familie Dou. Alhoewel de inhoud van dit boek niet expliciet ingaat op de aanleg van buitenplaatsen, is er wel een artikel opgenomen dat betrekking heeft op de aanleg van het Hof van Bergen. Dit was het bezit van de Amsterdamse landeigenaar Anthony Studler van Zurck. Hij verleent Johannes Dou in 1660 opdracht tot het maken van een kaart van zijn heerlijkheid Bergen.
Dit boek is belangwekkend voor hen die geïnteresseerd zijn in de wijze waarop men in de 17de eeuw in Holland land won en dit in kaart bracht. Joke Manshanden, Gert Koese en Paul Schevenhoven schreven ieder over de drie Dou’s en hun Rijnlandse kaarten. Han van Zwet schreef over Dou en de Hollandse cirkel. Diederik Aten en Jan de Bruin beschreven de kaarten die de zij ten noorden van het IJ maakten. RD
Dou. Landmeters in Rijnland en Hollands Noorderkwartier, 1600-1680, is een ongebonden uitgave, telt 128 pagina’s en is voorzien van vele afbeeldingen (kaarten). Leiden/Heerhugowaard 2016
Het boek ‘Dou’ is verkrijgbaar via archief@rijnland.net en/of post@hhnk.nl
Prijs: € 15,-